Polerio ed il Gambetto del Re
Presentazione a Leros del volume di Kostas Stoforos
Il volume, che viene presentato nell’ambito dell’iniziativa I mercoledì culturali della Biblioteca, fa parte di una serie di libri di avventure per ragazzi edita in Grecia ed è ambientato a Lanciano (Abbruzzo), patria di Giulio Cesare Polerio, a cui viene attribuita la paternità dell’apertura di scacchi nota come “gambetto del Re”.
Tra la fine del ‘500 e l’inizio del ‘600 gli scacchi acquistano una sempre maggiore popolarità, i più grandi maestri sono italiani e numerosi sono i ‘manuali’ (solitamente manoscritti in-folio) che riportano famose partite e codificano aperture e difese più diffuse.
Per questa ragione, una di queste aperture, descritta appunto dal Polerio come Gambetto di Re secondo la terminologia dell’epoca (il tranello, lo sgambetto messo in atto nella colonna del Re), mantiene ancor oggi in tutte le lingue questo nome.
Nel corso della presentazione, ne ha spiegato la tecnica e descritto l’evoluzione storica nell’ambito del gioco degli scacchi (inserendola in un’appassionata descrizione del valore degli scacchi nello sviluppo intellettuale dell’adolescenza) Petros Karnachoritis, Maestro della Sezione scacchi dell’associazione Artemis, validamente coadiuvato dall’adolescente e promettente neofita Dimitra Bousali.
Gambetto di Re [click to display the moves]
Σήμερα συναντηθήκαμε εδώ για κάποιο ξεχωριστό λόγο. Είναι ξεχωριστός γιατί σπάνια βρισκόμαστε για κάτι ανάλογο. Λίγοι είναι αυτοί οι οποίοι έχουν βρεθεί πάνω από δέκα φορές στην παρουσίαση ενός βιβλίου. Εμένα είναι η τέταρτη. Όταν παρουσιάζεται ένα βιβλίο είναι κάτι σαν γέννηση. Και μάλιστα τώρα συνειδητοποιώ ότι αυτό το βιβλίο γεννιέται μέσα στο χώρο του.
Φέρει ένα βαρύ τίτλο. Το γκαμπί του βασιλιά. Το γκαμπί του βασιλιά είναι ένα άνοιγμα στο σκάκι. Άνοιγμα είναι οι πρώτες κινήσεις. Όταν λέμε Λεωφόρος Βουλιαγμένης, μας έρχονται στο μυαλό πολλά πράγματα. Όταν ακούσουμε το όνομα Νεύτων μας έρχεται ο νόμος της βαρύτητας. Όταν πούμε Δημοτικό Γήπεδο Μιλτιάδης Παπαντωνάκης, μας έρχονται στο μυαλό όσα έχουμε δει μέσα σε αυτό το γήπεδο: συναυλίες, αγώνες ποδοσφαίρου, αγώνες στίβου, και όλα όσα πρόσφερε ο μεγάλος αθλητής και δάσκαλος που φέρει το όνομά του.
Έτσι και τα ανοίγματα στο σκάκι μπορεί να πάρουν το όνομά τους από κάποιον που το εφεύρε ή από κάποια περιοχή. Αλλά ένας που παίζει σκάκι και γνωρίζει ένα άνοιγμα περιορίζει κάπως το σκακιστικό άπειρο, και δραστηριοποιείται σε μια περιοχή.
Θα μας παρουσιάσει η εξαιρετική σκακιστριά μας Δήμητρα Μαρία Μπρούσαλη το συγκεκριμένο άνοιγμα και θα μας πει δύο λόγια για αυτό.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι άνθρωποι πεντακόσια χρόνια πριν από τους υπολογιστές είχαν βρει τρόπους ανοίγματος, που σήμερα την ίδια σειρά κινήσεων, μας προτείνουν ισχυροί υπολογιστές.
Πολλοί για να προσδιορίσουν το σκάκι έχουν δώσει κάποιους χαρακτηρισμούς κατά καιρούς. Θα σας διαβάσω έναν που έδωσε ένας Αυστριακός δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Μήπως όμως αδικούμε ήδη το σκάκι, ονομάζοντάς το "παιχνίδι"; Δεν είναι άραγε μια επιστήμη κι αυτό, μια τέχνη, κάτι μετέωρο ανάμεσα στα δύο ίσως, σαν τη σαρκοφάγο του Μωάμεθ, που αιωρείται ανάμεσα στον ουρανό και στη γη, μια σύνθεση μοναδική, που ενώνει όλα τα ζεύγη των αντιθέτων; Πανάρχαιο, κι όμως διαρκώς νέο. Μηχανικό στη διάταξή του, δε λειτουργεί παρά μόνο χάρη στη φαντασία. Περιορισμένο σ' ένα στενό γεωμετρικό πλαίσιο και ταυτόχρονα απεριόριστο στους συνδυασμούς του. Εξελισσόμενο ασταμάτητα, αλλά παντοτινά στείρο. Μια σκέψη που δεν οδηγεί πουθενά, μια άλγεβρα που δεν υπολογίζει τίποτα, μια τέχνη χωρίς έργα, μια αρχιτεκτονική χωρίς υλικό.
Θα μπορούσε άραγε να ειπωθεί καλύτερα; Τα λόγια είναι του Στέφαν Τσβάιχ, και μας εισάγουν περίφημα στο σκακιστικό σύμπαν.
Όλα αυτά και άλλα πολλά χαρακτηριστικά έχει αυτό το επιτραπέζιο παιχνίδι. Έχει όμως και ένα άλλο χαρακτηριστικό που το ξεχωρίζει από όλα τα επιτραπέζια παιχνίδια.
Είναι το πιο ειλικρινές. Δεν υπάρχει άλλο επιτραπέζιο παιχνίδι τόσο ειλικρινές ή ξεκάθαρο όσο το σκάκι. Και είναι εύκολο να το καταλάβουμε διότι όλα φαίνονται και δεν υπάρχει παρέμβαση από κάρτα ή από ζάρι ή από κάτι άλλο. Δεν υπάρχει κόλπο που να κερδίζει. Υπάρχουν όμως τεχνικές και αυτές πρέπει να γνωρίζουμε. Και αν κάποιος βρει κάτι καινούργιο θα προστεθεί στα προηγούμενα.
Πολλοί θεωρούν ότι είναι δύσκολο το σκάκι. Αν κάποιος έχει οδηγήσει μία μηχανή ή ένα αυτοκίνητο, και ιδιαίτερα νύχτα, όχι μόνο να έχει παίξει σκάκι αλλά έχει παίξει και τυφλό σύστημα στο σκάκι καθόσον τα πεντάλ, τις ταχύτητες, φώτα και ταμπλό του αυτοκινήτου, τα χειρίζεται χωρίς να βλέπει. Το αυτοκίνητο έχει περισσότερους κανόνες από ότι το σκάκι. Αν πάρουμε υπόψη μας τα σήματα και όλα όσα πρέπει να ξέρουμε όταν καθίσουμε στο τιμόνι.
Μπορούν να παίξουν όλες/όλοι σκάκι; Ναι, μπορούν να παίξουν και αν σε περίπτωση στην καθημερινότητά τους έχουν ανακαλύψει και κάτι, και έχουν θαυμάσει για αυτό τον εαυτό τους, τότε θα μπορούν να κάνουν και αξιοθαύμαστους συνδυασμούς.
Δεν τσακώνονται οι σκακιστές μεταξύ τους! Οι κανόνες είναι τόσο συγκεκριμένοι, που κανένας δεν μπορεί να διαμαρτυρηθεί ότι τον αδίκησε κάτι. Επειδή όπως είπαμε είναι ειλικρινές άθλημα και ανήκει στα ολυμπιακά αθλήματα, σου διατίθεται ίσος χρόνος να σκεφτείς και να δεις τι γίνεται πάνω στη σκακιέρα. Αν ο αντίπαλος δει κάτι άλλο καλύτερο, σου δίνει μία καινούργια ιδέα, και όταν μας δίνει κάποιος μία καινούργια ιδέα πρέπει να τον ευχαριστήσουμε, και για αυτό όταν τελειώσει ο αγώνας τον χαιρετάει και πάνε σε ένα ιδιαίτερο χώρο που βρίσκεται κοντά στους αγώνες και αναλύουν την παρτίδα, και βρίσκουν ότι δεν έκανε λάθος μόνο αυτός που έχασε, αλλά και οι δύο έκαναν τα λάθη τους. Απλά ένας έκανε περισσότερα.
Και εφόσον κάτι δεν μπόρεσες να δεις μια καλύτερη συνέχεια πάνω στη σκακιέρα, το παίρνεις πάνω σου και δεν διαμαρτύρεσαι. Πιο πολλά μαθαίνεις από μία παρτίδα που χάνεις, παρά από δέκα που κερδίζεις.
Τι μας διδάσκει το σκάκι; Υπομονή, επιμονή, πειθαρχία, συγκέντρωση, ανάπτυξη συνδυαστικής σκέψης, χαλαρότητα, επικοινωνία, κοινωνικοποίηση. Συν ότι γυμνάζει τον εγκέφαλο.
Όλα αυτά τα είπαμε για να γνωριστούμε με το σκάκι και να καταλάβουμε κάποια από συστατικά στοιχεία που έπρεπε να λάβει υπόψη του ο συγγραφέας του βιβλίου Κώστας Στοφόρος για να αποτυπώσει την ειλικρίνεια του αθλήματος καθώς και την: υπομονή, επιμονή, πειθαρχία, συγκέντρωση, κοινωνικοποίηση, και να το προσαρμόσει αυτό στην ηλικία που απευθύνεται 8 plus, και να γίνει κατανοητό με απλό τρόπο. Εγώ πάντως που συμπληρώνω και ένα χρόνο ζωής σε κάθε τετράγωνο της σκακιέρας σε 157 μέρες από σήμερα, βρήκα πολλά ενδιαφέροντα σε αυτό το βιβλίο.
Επίσης μέσα από το βιβλίο του βλέπουμε τον παππού από το Καστελόριζο που γνωρίζει σκάκι, αλλά και τη θάλασσα, που ναι μεν χαρίζει στον άνθρωπο ευεργετικές ιδιότητες αλλά με μία απροσεξία μπορεί να τον καταστρέψει, δεν δίνει μασημένη τροφή στην εγγονή του, αλλά την αναγκάζει σε πρωτογενή εργασία, για να μπορέσει έτσι να εξελιχθεί και να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Μας δίνει ένα μήνυμα να βοηθάμε τα παιδιά αλλά όχι και να τους δίνουμε έτοιμες απαντήσεις στις απορίες τους, για να παίρνουν το χρόνο τους και να προβληματίζονται. Τα παιδιά καταλαβαίνουν όταν τους χαριζόμαστε. Αντιλαμβάνονται και ότι τους χαρίσαμε ένα κομμάτι και όχι ότι δεν το είδαμε ότι χανότανε, και αμέσως μετά να μας βλέπουν να παίζουμε με κάποιον δυνατό αντίπαλο, να παίζουμε διαφορετικό σκάκι.
Πέρα από το σκάκι έντεχνα εμπλουτίζει το βιβλίο με ιταλικές λέξεις, και εμφανίζει τον σύγχρονο τρόπο που επικοινωνούν τα παιδιά σήμερα μέσω της τεχνολογίας.
Τώρα αν το Γκαμπί έγινε αποδεκτό ή όχι, στο βιβλίο, που αφορά και ανθρώπινες ζωές μένει να το δει ο αναγνώστης. Εύχομαι στο συγγραφέα καλοτάξιδο το βιβλίο και να γίνει best seller. Είμαι σίγουρος ότι θα αναδείξει και σκακιστές. Ευχαριστώ πολύ τον ‘Εντζο για την πρόταση που μου έκανε να μου δώσει την ευκαιρία να μιλήσω για το σκάκι και το βιβλίο. Ευχαριστώ και την Δήμητρα για την συνεργασία μας. Ευχαριστώ πολύ εσάς για την παρουσία σας και την προσοχή σας.
Gli scacchi, il Gambetto di Re, Giulio Cesare Polerio ed i suoi manoscritti di grande valore bibliografico, costituiscono l’asse portante della narrazione. Lanciano ed il vicino borgo medievale di Crecchio, con il suo Castello Ducale che ospita il Museo dell’Abruzzo bizantino e medioevale, fanno da ambientazione alla suspence del racconto.
Ne ha descritto la trama a larghi tratti (per non svelarne l’intrigo e la dinamica narrativa) Fany Ioannidou, che si è avvalsa delle voci narranti di Stavroula Akamiotaki e Anastasia Ignatidi, due brillanti allieve delle locali scuole superiori, per interpretare in alcuni brani del libro la protagonista ed eroina dell’avventura, un’adolescente di Castellorizo in vacanza in Abbruzzo.
Crecchio, Castello Ducale [foto d’epoca]
Κυρίες και κύριοι, αγαπημένα μας παιδιά!
Η μεγάλη αγκαλιά της Λέρου ανοίγει άλλη μια φορά για τον συγγραφέα Κώστα Στοφόρο. Η δημοτική μας βιβλιοθήκη ανοίγει σήμερα τις πύλες της για να υποδεχτεί μικρούς και μεγάλους φίλους του βιβλίου και όλοι μαζί καλωσορίζουμε τον συγγραφέα στο νησί μας που είναι και δικό του, καθώς ο ίδιος δηλώνει λάτρης της Λέρου, έχει γράψει τον γνωστό στους περισσότερους «Κώδικα της Λέρου» και δε χάνει ποτέ την ευκαιρία να αναφερθεί στο νησί της καρδιάς του όταν γράφει. Κώστα Στοφόρε καλωσόρισες για άλλη μια φορά στον τόπο μας.
Να πω δυο λόγια για το νέο του βιβλίο. «Ξέρεις εσύ -- μου είπε --. Λόγια απ’ την καρδιά… δε θέλουμε κάτι άλλο». Και φυσικά μόνο έτσι μπορεί να είναι… Μόνο με λόγια απ’ την καρδιά μπορώ να σταθώ σήμερα μπροστά σας, και προκαταβολικά ζητώ την επιείκεια σας για να μιλήσω ως μη ειδικός για ένα βιβλίο.
Οι κατάσκοποι της γεωγραφίας ταξιδεύουν στον κόσμο και λύνουν παράξενα μυστήρια με την εφαρμογή του ‘Πορτολάνος’. Πρόκειται για μια σειρά παιδικών βιβλίων μυστηρίου. Ο Κώστας Στοφόρος έγραψε το 5ο από τα 7 συνολικά Βιβλία αυτής. Μετά τις ΗΠΑ. την Ιαπωνία, την Τρανσυλβανία και τη Νορβηγία, δημιουργεί μια ιστορία μυστηρίου βγαλμένη από τις πιο άγνωστες σελίδες της Ιταλίας, ενώ ακολουθούν και άλλες δύο περιπέτειες στη Γαλλία και τη Σκοτία. Το πολύ ενδιαφέρον με την σειρά Κατάσκοποι της Γεωγραφίας είναι ότι κάθε βιβλίο έχει γραφτεί από διαφορετικό καταξιωμένο συγγραφέα και το καθένα ταξιδεύει τους μικρούς αναγνώστες σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Τα παιδιά διαβάζουν, διασκεδάζουν και μαθαίνουν ταυτόχρονα, και αυτό είναι σπουδαίο.
«Το γκαμπί του Βασιλιά και το μυστήριο του Πολέριο». Παράξενος τίτλος με δύο άγνωστες λέξεις, για εμένα τουλάχιστον: τι είναι το γκαμπί του Βασιλιά και ποιος είναι ο Πολέριο; αναρωτήθηκα… Αρχίζοντας να μελετάω το βιβλίο συνειδητοποιώ πως αν ήξερα σκάκι σίγουρα δε θα είχα τις ίδιες απορίες. Έμαθα λοιπόν πως ο Τζούλιο Τζέζαρε Πολέριο υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους σκακιστές και θεωρητικούς του σκακιού όλων των εποχών και ίσως ο πρώτος που επινόησε τη σικελική άμυνα και το γκαμπί του Βασιλιά, ένα από τα παλιότερα ανοίγματα στο σκάκι. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με στρατηγικές και τρόπους παιξίματος και ότι ο Βασιλιάς δεν είναι αυτός του θρόνου, αλλά της σκακιέρας.
Κάπως έτσι ξεκίνησα… με άγνωστες λέξεις... και άγνωστους για εμένα τόπους. Η πόλη Λαντσιάνο και το χωριό Κρέκιο πρέπει να είναι στην Ιταλία… αλλά ποτέ δεν είχα ακούσει γι’ αυτές. Το βιβλίο έγινε η αφορμή να ταξιδέψω σ’ αυτούς τους τόπους που ο συγγραφέας συνειδητά τους χρησιμοποιεί κάνοντας τον αναγνώστη να τους επισκεφτεί νοητά. Έτσι λοιπόν, πολύ έξυπνα όπως ξέρει καλά να κάνει και από τα προηγούμενα βιβλία του, ο Στοφόρος βάζει τους ήρωές του, την Κρίστα και τον Κομνηνό, να ταξιδέψουν ως εκεί και να συναντήσουν τον ελληνοϊταλό Φιλίππο. Γνωρίζουμε τον τόπο, τα ιστορικά μνημεία της περιοχής, τον τρόπο ζωής, συνταγές και παραδοσιακά φαγητά και γλυκά.
[Σελ. 40 – 41 & 62 – 63]
Ένα πολύ ενδιαφέρον σημείο της σειράς Κατάσκοποι της Γεωγραφίας είναι ότι αγγίζει με πολύ εύστοχο τρόπο τη σχέση των παιδιών με την τεχνολογία, τη χρήση των κινητών και τα chat που έχουν μπει στη ζωή όλων. Γίνεται με έναν τόσο υγιή τρόπο που εντυπωσιάζει. Είναι αυτό που λέμε ότι η τεχνολογία πρέπει να μας υπηρετεί και όχι να γινόμαστε εμείς οι υπηρέτες της. Έχοντας διαβάσει σχεδόν όλα τα βιβλία του Κώστα Στοφόρου, έρχεται εδώ να κουμπώσει καθώς ο ίδιος έχει καταφέρει μέσα απ’ τη γραφή του να μας πείσει πως γνωρίζει πολύ καλά την ιδιοσυγκρασία των παιδιών της πρώτης εφηβικής και εφηβικής ηλικίας. Τους ξέρει καλά τους νέους, τους διαβάζει από μακριά, φαίνεται πως έχει παίξει πολύ με τα παιδιά, γι’ αυτό γράφει με αγάπη γι’ αυτά. Στο βιβλίο τα παιδιά χρησιμοποιούν μια εφαρμογή την ‘Πορτολάνος’ και μέσω αυτής λύνουν κουίζ, απαντούν σε ερωτήσεις, επικοινωνούν με γραπτά μηνύματα.
[Σελ. 10 – 11]
Το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο παιχνίδι στρατηγικής έχει την τιμητική του στο βιβλίο. Εκτός από τις ιστορικές γνώσεις για τον σπουδαίο θεωρητικό Πολέριο, μέσα από την ιστορία η Κρίστα μιλάει για τη μεγάλη της αγάπη, το σκάκι! Ένα νεαρό κορίτσι που μαθαίνει στο Kαστελόριζο για πρώτη φορά από τον παππού της και εξελίσσεται, παίρνει μέρος σε σκακιστικούς αγώνες, μαθαίνει να σκέφτεται, να κερδίζει και να χάνει. Πραγματικά μέσα από το βιβλίο οι νεαροί αναγνώστες βλέπουν πώς ένα κορίτσι της εποχής μας καταπιάνεται με κάτι που όχι μόνο τη διασκεδάζει, αλλά της δίνει δεκάδες εφόδια για τη ζωή. Άλλωστε όπως είπε ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι Γκάρι Κασπάροφ: «Τι είναι η ζωή; Μια παρτίδα σκάκι!»
[Σελ. 18 – 19]
Μυστήριο ! Σειρά μυστηρίου. Θυμάμαι έντονα τον εαυτό μου να διαβάζω με πάθος και να δέχομαι σαν πολύτιμο θησαυρό εκεί στα πρώτα χρόνια της εφηβείας μου τα βιβλία της Enid Blyton Οι μυστικοί 7 και Οι 5 φίλοι. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που τα βιβλία του Στοφόρου με ενθουσίασαν από την πρώτη στιγμή. Νεαροί ήρωες που μπλέκουν σε επικίνδυνες αποστολές και με κίνδυνο ακόμα και τη ζωή τους να προσπαθούν να λύσουν μυστήρια και γρίφους άλυτους. Παρακούν καμιά φορά, αλλά πάντα τα καταφέρνουν. Συνωμοτούν και καταφέρνουν να εξιχνιάσουν υποθέσεις, παρακολουθούν ύποπτους τύπους και σκέφτονται, σκέφτονται και με την εξυπνάδα και τη λογική τα καταφέρνουν. Στο Γκαμπί του Βασιλιά και το μυστήριο του Πολέριο στον πύργο που φιλοξενείται το Βυζαντινό μουσείο κρύβεται ένα μεγάλο μυστικό που θα οδηγήσει την Κρίστα και τον Ιταλό φίλο της Φιλίππο σε ένα επικίνδυνο παιχνίδι! Θα καταφέρουν να ξεφύγουν; Θα μπορέσουν να λύσουν το μυστήριο;
[Σελ. 96 – 97]
Αφήνω για το τέλος την προφανή πλέον αγάπη του συγγραφέα για την Ιταλία, μια αγάπη που γίνεται ξεκάθαρη αφού δεν είναι η πρώτη φορά που αναφέρεται σ’ αυτήν. Με δεξιοτεχνία βάζει του ήρωες να χτίζουν μεγάλες φιλίες μέσα από τις περιπέτειές τους και συνδέει υπέροχα ιταλικές και ελληνικές πόλεις και χωριά, ιταλικές και ελληνικές γεύσεις, ιταλικές και ελληνικές λέξεις. Στο βιβλίο, Ελλάδα και Ιταλία γίνονται ένα, και ίσως γι’ αυτό σήμερα μια νοητή κλωστή έφερε κοντά τον Κώστα Στοφόρο, τον Έντζο και τη Τζετίνα, τη Μαρία, τον Πέτρο, τον άλλο Πέτρο, τη Δήμητρα, τη Σταυρούλα, την Αναστασία, τον Μάρκο, εμένα κι όλους εσάς!
θα τελειώσω με ένα μήνυμα φιλαναγνωσίας και με την ευχή τα παιδιά να γυρίσουν ξανά στον μαγικό κόσμο των βιβλίων που δυστυχώς έχουν αφήσει. Μακάρι να μπορούν να ταξιδεύουν μέσα από τα βιβλία, μακάρι να ζουν στους φανταστικούς κόσμους τους και να καταφέρουν να ταυτιστούν με τους ήρωες.
Άλλωστε όταν κάποτε μια μητέρα ρώτησε τον Αϊνστάιν τι θα μπορούσε να κάνει για να προετοιμάσει καλύτερα το πεντάχρονο παιδάκι της για το σχολείο και τη ζωή, έτσι να εξελιχθεί η ευφυΐα του… Ήρεμος και χαμογελαστός, ο σπουδαίος επιστήμονας της απάντησε: «Να του λέτε παραμύθια». «Καλά τα παραμύθια, αλλά τι άλλο;» ρώτησε με απορία η νέα μητέρα. «Πολλά παραμύθια», απάντησε με επιμονή εκείνος. Η μητέρα, ωστόσο, ρώτησε για τρίτη φορά, με δυσπιστία: «Καλά, εντάξει, αλλά και τι άλλο;», και ο Αϊνστάιν είπε πως «Δε χρειάζεται τίποτα περισσότερο. Μονάχα κι άλλα παραμύθια. Πάρα πολλά παραμύθια».
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!
Kostas Stoforos, giornalista e scrittore, è nato a Roma nel 1960. Ha lavorato per diversi anni in televisione. Membro di numerose associazioni letterarie a livello nazionale, in atto collabora con il Museo della Scuola e dell’Educazione e scrive su giornali e riviste online. Prolifico autore di fiabe, libri di avventure e romanzi polizieschi per ragazzi, è pubblicato da numerose case editrici greche. Due volumi di una sua serie di romanzi di avventure sono ambientati a Leros.
Iconografia della presentazione
Gallery
[photos: courtesy of Markos Spanos]